thế nào ta cũng gặp lại nhau
tháng chạp trôi như trút hơi tàn
LƯƠNG MINH
Mỗi lần anh tôi lên Sài Gòn đều rủ tôi đi ăn sáng tại tiệm Tân Sinh Hoạt. Có món gì ngon ở đó? Anh chỉ thích ngồi nhớ lại cái không khí cổ xưa nơi mà thuở xưa sáng nào tụi học trò chúng tôi cũng ngồi uống cà phê và nghe phổ ky truyền nhau ơi ới tiếng gọi bàn bằng thứ tiếng Hoa nói lóng rất thú vị mà người Hoa chính gốc nếu không quen cũng không hiểu được
Thế giới tiếng lóng
“Hai
hoành thánh mì thoàn dách, lượng co sủi cảo tún lục”.
Tiếng rao của anh phổ ky gọi cho anh đầu bếp. Từ đàng
xa, người đầu bếp lặp lại tiếng kêu như rao hồi đáp
là đã nghe tiếng đặt hàng.
Thoàn dách là bàn số 1
ở giữa, tún lục là bàn số 6 phía bên đông. Còn sủi
cảo là bánh xếp nước (hơi giống hoành thánh có hình
dẹp). Xưa kia trời vừa hừng sáng, hầu hết các tiệm
nước người Hoa, mở tất cả đèn sáng choang, quạt máy
5 – 7 cái quay vù vù, năm ba anh phổ ky hỏi khách dùng
chi, lập tức truyền khẩu lệnh gây náo nhiệt cả tiệm.
Họ quy định bên đông và bên tây của tiệm chứ không gọi bên trái và bên phải vì trái phải dễ nhầm do người đứng từ ngoài nhìn vào hay bên trong nhìn ra. Còn đông tây thì được định vị theo hướng mặt trời mọc và lặn. Cứ bên đông thì gọi là tún, bên tây thì gọi là sấy. Chính giữa gọi là thoàn. Tiệm nước thường có ba dãy bàn: đông (tún), tây (sấy) và giữa (thoàn), các số thứ tự thì dùng tiếng Quảng Đông dách, dì, xám, xây, ựng, lục mà kêu tới.
Hủ tiếu tô lớn thì gọi tố phảnh, tô nhỏ ít bánh thì gọi tái phảnh, tức nửa tô. Những từ ngữ dùng trong tiệm nước có cái thông dụng, nhiều người Việt trước đây đi tiệm nhiều cũng biết và nó bị Việt hoá. Thí dụ như dầu chao quảy, xíu mại, hoành thánh…
Ly
cà phê đen nhỏ gọi là xây chừng, cà phê đen lớn gọi
là tài chừng. Ngày nay uống cà phê không còn dùng ly lớn
nên từ tài chừng ít được dùng. Ly nhỏ ở dưới quê
dùng uống rượu được gọi là ly xây chừng, có viền
chính giữa để hai người uống dễ “cắt đôi”.
Cà
phê sữa thì gọi là xây nại, còn sữa nước sôi pha ít
cà phê thì gọi là xây bạc sỉu, có chỗ gọi là bạc
tẩy sỉu phé, tức sữa nước sôi cho một chút cà phê
vào. Đúng ra từ chính thống của cà phê sữa là ca phé
nại nhưng tại tiệm nước thì biến tấu thành như thế.
BÀN NHẢM VÀI CÂU THÀNH NGỮ CA DAO
Sửa vậy đúng thì đúng thiệt, nhưng lại ra lạt lẽo vô duyên vô dùng.
Ông bà mình đúng là đã dịch từ Tàu, nhưng không chịu theo lối mòn, mà dụng phép “chẻ chữ” để dịch. “Xa chạy cao bay” thì hiền lành cục mịch quá, nói chuyện huề vốn. Phải đảo chữ lại, “Cao chạy xa bay” mới tạo ấn tượng, nghe qua là nhớ. Dịch như vậy không hề “phản” chút nào, mà còn trên nguyên bản một bực.
Cách đảo chữ này, Huỳnh Thúc Kháng đã dùng rất đắt, trong thơ tự thọ của ông có hai câu... chướng khí:
Định luận mấy ai da để cọp
Hư sanh cười tớ kén giam tằm
Lãng Nhân Phùng Tất Đắc bàn: “Kén giam tằm đã đành, nhưng da làm sao để cọp? Phải hiểu ngược lại là cọp để da”.
Hơn nữa, tuy nói ngược ngạo vậy, mà người nghe chẳng những hiểu ngay ý mà còn nhớ lâu. Bởi đây là thành ngữ, đọc thành ngữ lên, thường người ta túm lấy cái ý chung của câu, chẳng ai moi móc bẻ họe từng chữ.
Làm theo ông hay chữ nọ thì chẳng riêng thành ngữ này, mà kho tàng tiếng Việt còn phải sửa lại nhiều thành ngữ khác, cho vừa lỗ tai cây của ổng. Như “Quen hơi bén tiếng” phải sửa thành “Quen tiếng bén hơi”. Hoặc “Nhường cơm sẻ áo” thành “Nhường áo sẻ cơm”. “Ruồi bu kiến đậu” phải là “Ruồi đậu kiến bu” mới chuẩn. Thiệt là tình, thứ gì đâu, học cho cố rồi quên luôn cái hay của tiếng mẹ đẻ!
* * *
Ca dao cũng có một câu gần gần kiểu vậy, nhưng đâm bang trật chìa, mà tôi dám cá là hồi nhỏ mới nghe lần đầu, ai cũng thấy hổng xuôi lỗ tai, là câu:
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
SÀI GÒN- PHỐ MÃI CÒN VƯƠNG
những tháng ngày qua sống trong nỗi buồn tênh
hoang vắng phố phường tiêu điều
những bước chân lẻ loi trên đường vắng im lìm
